اگر تا‌کنون گذرتان به موزه ایران باستان واقع در خیابان سی‌تیر افتاده باشد، حتما بین اشیای به نمایش درآمده در موزه، نگاه‌تان روی سر واقعی یک انسان که درون محفظه شیشه‌ای قرار دارد، ثابت مانده است؛ سری که در توضیحش نوشته شده مرد نمکی شماره یک که در زمستان سال1372 از معدن نمک چهرآباد استان زنجان کشف شده است.
کمی آنطرف‌تر از سر مرد نمکی، چکمه پای چپ او هم به نمایش درآمده تا به این ترتیب توجه هر بازدیدکننده‌ای به مرد هزار و 700ساله موزه ایران باستان جلب شود؛ مردی که به‌خاطر وجود جواهر و زیورآلات روی لباسش، احتمالا از طبقه اشراف و شاهزاده در دوران حکومت ساسانیان بوده. اما شاید برایتان جالب باشد بدانید سر و چکمه پای چپ این شاهزاده دوران ساسانی فقط متعلق به یکی از مردان نمکی پیدا شده در معدن نمک زنجان است. در این معدن 5مرد نمکی دیگر هم کشف شده که حالا 4تای آنها در موزه عمارت ذوالفقاری در زنجان نگهداری می‌شود
نوجوانی 17 ساله اما با هزار و هفتصد سال قدمت!
پس از کشف پیکر مرد نمکی و اشیای به‌جا مانده از او، این جسد همراه با اشیای کشف شده به پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی – فرهنگی سازمان میراث فرهنگی منتقل شد و درآنجا با انجام آزمایش‌های سال‌یابی به روش کربن 14 که روی استخوان‌ها و پارچه‌های مجموعه مرد نمکی صورت گرفت، مشخص شد مرد نمکی متعلق به هزار و 700سال پیش، یعنی اواخر حکومت اشکانی و اوایل حکومت ساسانی است. آزمایش‌های DNA نیز نشان داد سن این مرد هنگام مرگ، 17سال بوده و قد او حدودا 175سانتی‌متر بوده است. همچنین گروه خونی مرد نمکی با انجام آزمایش‌ها روی سلول‌های موی سرش، B+ اعلام شد.
مرد نمکی جزو باارزش‌ترین اشیای کشف شده در دنیا
اما مرد نمکی موزه ایران باستان تهران، تنها مومیایی طبیعی نمکی ایران نیست. در همان معدن نمکی که شاهزاده ساسانی کشف شد، 11سال بعد 4پیکر نمکی دیگر را بیرون آوردند که این پیکرهای مومیایی شده با نمک در عمارت ذوالفقاری شهر زنجان نگهداری می‌شوند. ماجرای کشف این مردان نمکی از این قرار است که پاییز سال 1383معدنکاران این معدن حین کار با بولدوزر دوباره با بقایای اسکلت انسانی برخورد کردند که متأسفانه پیکر آن به‌دلیل برخورد با بولدوزر تا حد زیادی متلاشی شده بود. همان زمان اداره میراث فرهنگی و گردشگری پای کار آمد و مرد نمکی شماره 2را به همراه اشیایی که همراهش مدفون شده بود، از دل معدن بیرون آوردند.
پیدا شدن این مرد نمکی باعث شد تا دوباره پژوهش‌های باستان‌شناسی معدن نمک چهرآباد از سر گرفته شود و در پی این کاوش‌ها، 3پیکر دیگر هم پیدا شود. پیکرهایی که مربوط به 2دوره تاریخی زمان هخامنشیان یعنی حدود 2هزار و 300سال پیش و دوران ساسانی یعنی حدود هزار و 500تا هزار و 700سال پیش هستند. گفتنی است مردان نمکی باارزش‌ترین اشیای کشف شده در دنیا به‌حساب می‌آیند که تا‌کنون کسی نتوانسته قیمتی روی آنها بگذارد.
اهمیت مردان نمکی
اهمیت مردان نمکی بیش از آنکه به‌خاطر قدمت‌شان باشد، به‌دلیل نمایش پوشش، سبک زندگی و ابزارهایی است که در دوران هخامنشی و ساسانی مورد استفاده بوده. وسایلی که همراه این مردان نمکی کشف شده، همه و همه بازگوکننده هنر، صنعت و کسب و کار مردم آن روزگار است و از این جهت بسیار اهمیت دارد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که هم‌اکنون تنها لباس باقی‌مانده از دوران هخامنشیان، همین لباسی است که بر تن مرد نمکی شماره 4است! این در حالی است که با بررسی این لباس و دیگر پارچه‌های کشف شده همراه مردان نمکی می‌توان به این نتیجه رسید که مردم آن دوران از فن پیچیده نساجی برخوردار بوده‌اند.
فیلم مستند مردان نمکی
از جسدهای کشف شده در معدن نمک باستانی روستای چهرآباد استان زنجان، یک فیلم مستند ساخته شده که در آن نحوه کشف، ابزار، پارچه‌ها و لباس‌های همراه این اجساد تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. این فیلم مستند یک ساعته که به سرگذشت مردان نمکی از دوران هخامنشیان تا دوران ساسانیان پرداخته، در صدا و سیمای مرکز زنجان و به تهیه‌کنندگی و کارگردانی حسن دهقان ساخته شده است. در این فیلم مستند 2بازیگر به نام‌های مسعود محمدی و محمدولی فروتن بخشی از زندگی این مومیایی‌های طبیعی را بازسازی و بازآفرینی کرده‌اند.
