دکتر عاطفه قنبری جلفایی، روانپزشک گفت: منظور از وسواس دو نوع وسواس فکری و عملی است؛ معمولا در بیماری وسواس عملی، وسواس فکری وجود دارد اما ممکن است در نوع فکری، وسواس علمی وجود نداشته باشد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره وسواس فکری اظهارداشت: به هر فکر و تصویری که به صورت مزاحم و تکرار شونده به ذهن یک فرد خطور و او را اذیت کند، وسواس فکری می گویند. مثلا ممکن است آلودگی دست به ذهن فرد راه پیدا کند. این فکر او را دچار اضطراب و فرسودگی می کند.
وی بیان کرد: وسواس عملی نیز به رفتارهایی گفته می شود که فرد برای کاهش اضطراب وسواس فکری انجام می دهد. این رفتارها می تواند مرتبط یا غیر مرتبط با آن فکر باشد. مثلا فکر آلودگی دست به ذهن این فرد خطور می کند بنابراین دستش را چندین بار با آب شست و شو می دهد. در این نوع وسواس، فرد به جای چند دقیقه، نیم ساعت یا گاهی یک ساعت دستش را می شوید یا به جای مواد شوینده معمولی از مواد شوینده قوی که برای پوستش مضر است، استفاده می کند. در این نوع وسواس، فرد اقدام به انجام کارهایی می کند تا اضطراب ناشی از فکر آلودگی دستش کاهش یابد.
شایع ترین وسواس ها کدامند؟
نشانه های وسواس فکری-عملی در افراد را می توان در چند دسته اصلی تقسیم بندی کرد:
1- وسواس به آلودگی: این افراد از آلودگی و میکروب می ترسند و چندین بار دست‌های خود را می شویند. حتی اگر افراد دیگری وسایل و لباس آنها را لمس کنند ممکن آن را بشویند یا دور بیندازند. برای اطلاع بیشتر مقاله وسواس شستشو را بخوانید.
2- وارسی کننده: افراد دچار وسواس وارسی به خاطر ترس از کارهایی که انجام ندادن آنها خطرناک یا ریسکی است، وسایل و محیط را بررسی می‌کنند. مانند بررسی کردن قفل در یا شیر گاز به دفعات
3- شکاک ها: این افراد به انجام دقیق (با توجه به آنچه که در ذهنشان وجود دارد) و مرحله به مرحله کار ها وسواس دارند و می ترسند که در صورت عدم انجام آن توسط دیگران سرزنش شوند
4- برنامه ریزها: این افراد به نظم و ترتیب، رنگ ها و ترتیب های خاص حساس هستند و حتی دچار خرافات شده اند
5- محتکرها: افراد دچار اختلال احتکار مکررا وسایل و چیزهایی را که نیاز ندارد یا استفاده نمی‌کنند جمع می‌کنند، مبادا که قحطی شود و به آن نیاز پیدا کنند!
راه های تشخیص بیماری وسواسی
اغلب خیلی سخت است که به افراد وسواسی بقولانیم که آنها بیمار هستند. بسیاری از آنها معتقدند من تمیز( نه وسواسی) هستم. در حال حاضر با استفاده از دو مشخصه اصلی می توان تمیز یا وسواسی بودن افراد را تشخیص داد.
نخست آنکه، فرد به جای چند دقیقه، بیشتر از نیم ساعت یا یک ساعت، وقتش را صرف شست و شوی دست، حمام یا تمیز کردن یک وسیله خاص می کند. وسواسی در عملکرد شغلی و تحصیلی افراد اختلال ایجاد می کند، به طوری که دیگر وقت نمی کنند به بقیه کارهایشان برسند. دوم اینکه، این افراد از ترس آلودگی نمی توانند به مسافرت بروند. قطعا انجام این کارها باعث اعتراض همسرش و مشکلات بین فردی آنها می شود.
پیامدها و مشکلات وسواس فکری عملی
وسواس مهترین و بزرگیترین پیامدی که به دنبال دارد تنهایی و انزوای ناشی از وسواس برای شخص است. افرادی که دارای علائم وسواس فکری یا عملی هستند نه تنها خودشان را آزار می دهند، بلکه نتایج این رفتار را می توان به راحتی بر سایر افرادی که با این فرد ارتباط دارند به ویژه اعضای خانواده مشاهده کرد.
اطرافیان با مشاهده نیاز پایان‌ناپذیر بیمار برای شستن مکرر دست‌ها در هر دقیقه، پاک کردن دستگیره یا شمردن کاشی‌های کف حمام، احتمالاً دچار ناراحتی یا نفرت از او می‌شوند. این ناراحتی و نفرت معمولاً آمیخته با احساس ترحم است؛ چراکه اطرافیان تا حدودی درک می‌کنند که بیمار نمی‌تواند برای رفع این امور بی‌معنا کاری بکند و معمولاً این ترحم بی‌جا که گاهی حتی به همکاری با بیمار آمیخته می‌شود، به غرق شدن بیشتر فرد مبتلا دامن می زند.
علت شیوع وسواسی
شیوع وسواس های شدید ۲ تا ۳ درصد است اما ۱۰ تا ۲۰ درصد نیز با شدت های مختلف در جمعیت گزارش شده است. معمولا شیوع وسواسی در میان آقایان و خانم ها برابر است. سن شیوع وسواسی نیز بیست سالگی است. اگرچه در پسران ممکن است از سن های پایین تر هم شروع بشود.
علت های بیماری وسواسی صد در صد بیماری های روانپزشکی، مجموعه از جنبه های ژنتیکی و یادگیری هستند. در این بین مساله ژنتیک نقش پر رنگ تری دارد. امکان بروز وسواس در میان افرادی که بستگان شان دچار وسواسی بوده اند، بیشتر است. وسواسی به علت سابقه فامیلی می توانند با شدت زیادی حتی در سنین پایین تر نیز بروز کند. همچنین کودک می تواند از طریق الگوپذیری از خانواده، انجام این رفتارها را فرا بگیرد.
هرچند در بسیاری از موارد تغذیه سالم و آب و هوای تمیز می تواند به سلامتی افراد کمک کند اما هنوز گزارشی مبنی بر این مساله وجود ندارد که کمبود تغذیه سالم یا آب و هوای تمیز منجر به وسواسی شده باشد.
نحوه درمان افراد وسواسی
درمان این بیماری بنابر شدت و نوع وسواس، به دو دسته دارویی یا غیر دارویی یا روان درمانی تقسیم بندی می شود. درمان های دارویی این افراد که معمولا به داروهای ضد وسواس مشهورند باید در مدت زمان کافی و به مقدار لازم مصرف بشوند. گاهی اوقات برخی از این بیماران پس از گذشت یک ماه، از خوردن دارو دست می کشند. در صورتی که مدت زمان کافی برای درمان این افراد سه تا شش ماه با دز دارویی کافی است تا نتایج بهتری ایجاد شود.
هرچند ممکن است پاسخ به درمان این افراد ۵۰ تا ۶۰ درصد باشد، اما گاهی اوقات این افراد می توانند صد در صد هم درمان بشوند بنابراین مبتلایان به بیماری وسواسی باید پشتکار داشته باشند و درمان شان را رها نکنند.
درکنار درمان های دارویی، درمان های غیر دارویی یا روان درمان نیز وجود دارد. برای روان درمانی این افراد حداقل دوازده تا سیزده جلسه نیاز است. به غیر از این دور روش، می توان از درمان های تحریک کننده مغزی هم استفاده کرد. این روش نیز تا حدودی می تواند به درمان وسواسی افراد کمک کند. در موارد خیلی شدید مقاومت به درمان، باید از شوک درمانی استفاده کنیم.
