شکست مذاکرات جهانی پلاستیک؛ کشورهای نفت‌خیز مسیر توافق جهانی را بستند
شکست مذاکرات جهانی پلاستیک؛ کشورهای نفت‌خیز مسیر توافق جهانی را بستند
مذاکرات جهانی بحران پلاستیک به بن‌بست رسید، اما نقش کشورهای نفت‌خیز در این شکست غیرمنتظره بود. آیا جهان می‌تواند بحران پلاستیک را مهار کند؟
مذاکرات جهانی بحران پلاستیک
به نقل از خبر سنتر مذاکرات ژنو با امید به پیمانی جهانی برای کنترل آلودگی پلاستیک آغاز شد، اما اختلافات عمیق میان کشورها کار را به شکست کشاند. این ناکامی نه‌تنها شکاف میان منافع اقتصادی و محیط‌زیست را آشکار کرد، بلکه پرسش بزرگی را پیش روی جهان گذاشت: آیا دستیابی به توافقی عملی برای نجات سیاره از بحران پلاستیک امکان‌پذیر است؟
به‌گزارش نیویورک‌تایمز، مذاکرات برای پیمان جهانی مقابله با آلودگی پلاستیک روز جمعه شکست خورد، زیرا کشورها نتوانستند درباره‌ی محدودسازی تولید پلاستیک و کنترل مواد شیمیایی مضر به توافق برسند. گروه‌های محیط‌زیستی اعلام کردند تعدادی از کشورهای تولیدکننده نفت که مواد اولیه پلاستیک را فراهم می‌کنند، روند تلاش‌های جهانی برای کاهش ضایعات پلاستیک را متوقف کرده‌اند. ادوین جوسوه کاستلانوس لوپز، مذاکره‌کننده ارشد گواتمالا، با ناامیدی گفت: «ما جلسه را ترک می‌کنیم، زیرا نتوانستیم پیمانی ایجاد کنیم که جهان فوراً به آن نیاز دارد.»
کنترل رشد سریع آلودگی پلاستیک
پس از آخرین دور مذاکرات در ژنو که قرار بود دور پایانی باشد، مسیر بعدی هنوز مشخص نیست. اینگر اندرسن، مدیر اجرایی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل، اعلام کرد کشورها به زمان نیاز دارند تا پس از ناکامی در توافق، با سازماندهی مجدد، متن پیمان را بازبینی کنند. او افزود: «تلاش متوقف نخواهد شد، زیرا آلودگی پلاستیک نیز متوقف نمی‌شود و مردم خواهان توافق عملی هستند.»
شروع تدوین پیمان جهانی از سال ۲۰۲۲ رقم خورد، زمانی که کشورها تصمیم گرفتند نوشتن یک توافقنامه‌ی گسترده و الزام‌آور قانونی برای کنترل رشد سریع آلودگی پلاستیک را آغاز کنند. طبق برآورد سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تولید پلاستیک بدون اقدام جهانی، بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۴۰ حدود ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت و تا پایان این دوره، به سالانه ۷۳۶ میلیون تن می‌رسد. همچنین، کمتر از ۱۰ درصد ضایعات پلاستیک در جهان بازیافت شده و مابقی در محل‌های دفن زباله، سوزانده یا وارد محیط‌زیست شده‌اند.
ائتلافی از کشورها، با هدف بازیافت ضایعات پلاستیک و پاکسازی محیط‌زیست قصد داشتند تولید پلاستیک را نیز محدود کند. این اقدام می‌توانست شامل ممنوعیت پلاستیک‌های یک‌بار مصرف شود که یکی از عوامل اصلی تولید ضایعات به شمار می‌آید. افزون‌بر‌این، گروهی از کشورها خواستار نظارت بر مواد شیمیایی سمی در محصولات پلاستیکی بودند.
اما اقدامات مذکور با مخالفت کشورهای تولیدکننده نفت و گاز مواجه شد، زیرا آن‌ها مواد اولیه شیمیایی پلاستیک را تولید می‌کنند و خواستار محدودکردن پیمان تنها به مدیریت ضایعات بودند. این کشورها استدلال کردند که اقدامات گسترده صنایع حیاتی را به طور ناعادلانه هدف قرار می‌دهد. سلیمان شاهین محمد عبدالله، نماینده‌ی امارات متحده عربی، تأکید کرد: «امارات می‌خواهد یک پیمان جهانی جامع و هماهنگ داشته باشد که کشورها را متحد کرده و دست‌هایشان را نبندد.»
مدیریت ضایعات به جای محدودیت تولید
ایران به همراه دیگر کشورهای تولیدکننده نفت، مانند عربستان سعودی، کویت، روسیه و چین، در «گروه هم‌نظر» قرار گرفت و با تأکید بر مدیریت ضایعات به جای محدودیت تولید، نقش عمده‌ای در جهت‌دهی به مذاکرات ایفا کرد. موضع ایران و هم‌پیمانانش باعث شد که پیمان پیشنهادی فاقد تعهدات الزام‌آور برای کاهش تولید پلاستیک و کنترل مواد شیمیایی مضر باشد و تضاد میان منافع اقتصادی کشورهای نفت‌خیز و اهداف محیط‌زیستی کشورهای خواهان اقدامات قوی‌تر، آشکار شود.
ایالات متحده نیز که پیش‌تر در دولت بایدن از پیمان حمایت می‌کرد، اکنون با محدودیت‌های تولید مخالفت کرده و در آخرین دور مذاکرات پیشنهاد حذف اشاره به «تمام چرخه عمر پلاستیک» از متن پیمان را مطرح کرد. این تغییر موضع، انتقاد گروه‌های محیط‌زیستی را برانگیخت. دیوید آزولای از مرکز حقوق بین‌الملل محیط‌زیست، اعلام کرد: «برخی کشورها نیامدند تا متن نهایی را آماده کنند، بلکه برای جلوگیری از هر تلاش واقعی آمدند.»
سازمان‌های غیرانتفاعی فعال در مقابله با آلودگی
رویکرد مبتنی بر اجماع در مذاکرات نیز با مشکل مواجه شد، زیرا تصمیم‌ها نیازمند اتفاق‌نظر هستند و رأی‌گیری انجام نمی‌شود. نمایندگان تقریباً ۱۵۰۰ پرانتز (براکت) در متن پیش‌نویس قرار دادند که نشان‌دهنده‌ی بخش‌هایی است که هنوز مورد توافق قرار نگرفته‌اند. بیورن بیلر، مدیر اجرایی شبکه بین‌المللی سازمان‌های غیرانتفاعی فعال در مقابله با آلودگی (IPEN)، اظهار داشت: «شکست مذاکرات نشان داد که اجماع نمی‌تواند راهگشا باشد و نتیجه، همان آشفتگی بود که همه شاهد آن بودند.»
مارکو منسینک از گروه جهانی صنایع پلاستیک، ناکامی در نهایی‌کردن پیمان را «یک فرصت از‌دست‌رفته» خواند و گفت: «ائتلاف جهانی ما همچنان متعهد است تا از پیمانی حمایت کند که پلاستیک‌ها را در اقتصاد حفظ کرده و ورود آن‌ها به محیط‌زیست را محدود کند.»
